przyroda suwalszczyzny
ŚWIAT ROŚLIN
Składnikami współczesnej szaty roślinnej Suwalszczyzny są biocenozy naturalne - leśne, wodne i torfowiskowe - oraz przekształcone przez cżłowieka - polne i łąkowo - pastwiskowe. Flora Pojezierza Suwalskiego jest bardzo specyficzna. Znajduje się pod wpływem klimatu północnego i jej skład gatunkowy jest inny od pozostałych części Polski. Występują tu gatunki borealne i subborealne, jak świerk pospolity i rzadkie: brzoza niska i wierzba lapońska. Botanicy odnaleźli ponad 100 gatunków bardzo rzadkich roślin - w tym około 40 pod ścisłą ochoną, tj. bluszcz pospolity, widłaki, grążel żółty, rosiczki, grzybień biały, konwalia, paprotka zwyczajna i inne.
Na Suwalszczyźnie można wyróżnić obecnie jedynie dwa duże kompleksy leśnie - Puszczę Augustowską i Puszczę Romnicką. Fragmentami dawnych puszczańskich siedlisk są obecnie lasy - szypliskie, poszeszupskie, kadaryskie, dzierwańsko-smolnickie, lasy okolic wsi Szwajcaria, oraz lasy nad jeziorem Garbaś i na północ od Jeziora Rospuda. Oprócz nich Suwalszczyzna jest bogata w zagajniki, lasanki, pasy drzew liściastych - to właśnie sprawia wrażenie, iż ziemia suwalska jest lesista.
Lasy występują tu w następujących postaciach:
- bór świeży - przewaga świerka, trochę sosny z domieszką brzozy brodawkowatej; podszyt z jałowca, kruszyny i dębu; runo bogate w borówkę czarną, brusznicę, malinę, konwalię oraz liczne gatunki grzybów,
- bór wilgotny - przewaga sosny i brzozy z domieszką świerka - typ boru charakterystyczny dla Puszczy Romnickiej,
- bór bagienny - głównie sosna i bzoza, poszycie z borówki zwyczajnej i bagiennej, brusznica,bór mieszany - o różych odmianach siedliskowych - różnie z przewagą sosny lub świerka w zależności od miejsc występowania; w podszyciu boru mieszanego rośnie obficie leszczyna,
- las świeży - zachowuje równowagę między świerkiem a sosną; w lesie wilgotnym przeważa olcha nad świerkiem,
- las mieszany - występuje w odmianach siedliskowych: świeży, bagienny i wilgotny,
- lasy grądowe - występują rzadko, zostały wykarczowane pod grunty orne, ponieważ miały dobrą glebę; w grądach pojawia się grab zwyczajny, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, klon, wiąz górski i jesion,
- łęgi jesionowo-olszowe - występują w miejscach o wysokim poziomie wód gruntowych - nad rzekami Czarna Hańcza i Kamionka.
Suwalskie lasy to ekosystemy typowe dla borów nizinnych.
Tereny odlesione - pola orne, łaki pastwiska, nieużytki, ogrody i sady - to ważny element roślinnego pejzażu. Wyróżnia się wśród niego dwa typy zbiorowisk roślinnych - gatunków tubylczych - oraz tych, które przywędrowały wraz z człowiekiem - osadnikiem. Rośliny miejscowe porastają miedze, przydroża, łąki. Rośliny synatropijne ("osiedleńcze") to głównie gatunki uprawne, którym towarzyszą chwasty - koniczyna pagórkowata, lucerna, krwawnik, macierzanka, chabry, dziurawiec, mlecz i inne zioła.
Torf jest materiałem osadowym, zawierającym około 30 procent węgla. Ma pochodzenie roślinne. Powstaje w miejscach o dobrym nawodnieniu - w zatokach rzek, na bagnach i mokradłach, wypłyconych jeziorach - w następstwie osadzania się martwych części roślin. Odznacza się duża wilgotnością. Po wysuszeniu często stosowany jest jako opał, nawóz organiczny, paliwo przemysłowe i surowiec chemiczny. Niektóre gatunki mają nawet właściwości lecznicze - jak borowina.
Na Suwalszczyźnie można wyróżnić wszystkie rodzaje torfowisk - niskie, przejściowe. Torfowiska niskie są ciągle w procesie tworzenia. Porastają je zbiorowiska zarośli wierzbowych z brzozą, sosną i olszą czarną oraz szuwary tworzone przez trzcinę pospolitą, tatarak i trawy turzycowe - sztywną, zaostrzoną i tunikową, a także i storczyk krwisty. Z gatunków łąkowych na wypłycone torfowiska niskie wkraczają skrzypy, jakier ostry, niezapominajka, kaczeniec oraz wiele gatunków mchów.
Torfowiska przejściowe charakteryzują się gatunkami porastającymi torfowiska niskie i wysokie. Takie torfowiska występują głównie na jeziorach dystroficznych, śródlesnych - zwanych sucharami (np. w lasach wigierskich). Główną rolę budulcową w tym ekosystemie odgrywają torfowce tworzące na wodzie korzuchy - pło, porastające z wolna turzyca bagienną, rosiczką i żurawiną. Niekiedy pło odrywa się od większej całości i dryfuje na jezioro, gdzie tworzy torfową wysepkę - np. w Zatoce Hańczańskiej Wigier (wpływ Hańczy).
Torfowisko wysokie powstaje w procesie narastania złoża torfowego i odcięcia jego roślinności od wód gruntowych. Mogą tu wystepować jedynie rośliny o małych wymaganiach, odporne na susze i zakwaszenia. Powierzchnię takiego torfowiska zwykle porastają głównie mchy torfowców oraz rosiczka, bagno zwyczajne, żurawina błotna i inne. Torfowiska te występują rzadko. Można je zobaczyć między innymi nad Jeziorem Jaczno oraz w niecce przyjeziornej koło Czerwonego Krzyża nad Wigrami.
Biocenozy wód tworzą różnorodne zbiorniki wodne - rzeki, starorzecza, stawy, sztuczne zalewy i jeziora.
Ogólnie jezioro można podzielic na kilka stref (tak jak na rysunku):
- Litoral - obszar ławicy przybrzeżnej - strefa roślinotwórcza, płytka, obejmująca dno w jeziorach żyznych do głębokości 5 m - głębokość przenikania światła. Można wyróżnić kilka rodzajów litorału, np. litolitoral - podtyp który reprezentuje Jez. Hańcza - pobrzeże z głazów i żwiru, ławica przybrzeżna krótka i piaszczysta, brak roślin wynurzonych, skąpa roślinność zanurzona, silne falowanie wody; pasmmolitoral - silne falowanie, pobrzeże piaszczyste z rozległą piaszczystą ławicą, brak roślin wynurzonych lub rzadkie czciny daleko od brzegu - typowy dla jezior mezotroficznych; fitoral - podzielony na wielkojeziorny, małojeziorny, stawowy, bagienny i zanikający; pobrzeże charakteryzuje się silnym rozwojem roślinności zanurzonej i wynurzonej.
Rośliny strefy litoralu noszą nazwę "dużych roślin" i posiadają swoje sfery siedliskowe - szuwary - rośliny błotne występujące na granicy lądu i wody, oczerety - rośliny wodne wynurzone rosnące do 2-2,5 m głębokości, roślinności o pływających liściach - ukorzenione na głębokości 2-3 m, roślinności zanurzonej kwiatowej i bezkwiatowej - ukorzenione na głębokości 3-6 m.
Strefa litoralu jest doskonałym środowiskiem dla świata zwierzęcego. Wśród "dużych roślin"- makrofitów żyją ryby, larwy, owady, skorupiaki, pająki, małże, stułbie i wiele innych gatunków. - Sublitoral - to strefa jeziora, którą cechuje brak roślin. Dno jest najczęściej pokryte zwałowiskiem muszli małży i ślimaków oraz innych szczątków organicznych.
- Pelegal - to strefa otwartej wody, która nie ma powiązania z dnem i charakteryzuje się dużą ilością małych organizmów żywych, planktonu i nektonu.
- Profundal - strefa głębinowa. Woda ma tu stałą temperaturę ok. 4 °C, panuje ciemność i deficyt tlenu, żyją nieliczne drobne organizmy - plankton przydenny i niektóre gatunki ryb.