dowspuda
historia miejscowości
W 1513 roku koniuszy grodzieński - Bohdan Hrynkowicz Wołłowicz otrzymał od króla Zygmunta I milę kwadratową puszczy wraz z obowiązkiem jej zasiedlenia. Wybudował w miejscu obecnej Dowspudy drewniany dwór obronny. Była to najstarsza znana miejscowość w tej części ziem pojaćwieskich. Przed 1639 rokiem - dzięki działom i koligacjom rodzinnym - majątek Dowspuda (nazwany tak od rzeki) przejęli Pacowie - ród który wywierał silny wpływ na życie polityczne i kulturalne Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Ostatnim dziedzicem wielkiego majątku był Ludwik Michał Pac (1778-1835). Pochodził z bocznej uboższej lini Paców, a dobra otrzymał na mocy testamentu, po Józefie Pacu, na którym skończyła się "linia hetmańska" rodu. Zapisem testamentowym otrzymał Różankę, Horodyszcze, Wielką Dzitwę, Żyżmę, pałace w Grodnie i Wilnie (zabór rosyjski) oraz Dowspudę, Raczki i Mazurki (zabór pruski). Stał się wówczas jednym z najbogatszych ludzi w kraju.
Wyjazdy do Włoch i zetknięcie się z prądami artystycznymi epoki, uczyniły z niego konesera i mecenasa sztuki. Jako angloman przeniósł do swych dóbr zaobserwowane w Wielkiej Brytanii metody gospodarowania. Sprowadził do swych dóbr farmerów szkodzkich i irlandzkich, by dawali przykład gospodarowania okolicznym rolnikom. Na efekty tych działń nie trzeba było długo czekać. Już w 1817 r. dobra dowspudzkie otrzymały miano wzorcowych. Koloniści brytyjscy - szybko asymilujący się do zastanych warunków i ludności - zaczęli uprawiać ziemniaki, które szybko przyjęły się w całym regionie. Wprowadzili także płodozmian, będący w tym czasie w Polsce rzadkością. Dobra dowspudzkie były kombinatem rolniczo-przemysłowym. Hodowano tutaj blisko 7 tys. sztuk owiec, realizowano zamówienia okolicznych ziemian i chłopów na produkcję maszyn i narzędzi. W roku 1817 zbudowano nowoczesną, parową gorzelnię wykorzystującą aparat destylacyjny.
"wart pac pałaca, a pałac paca"
Pac jako pierwszy w kraju postanowił wybudować swą rezydencję, we wchodzącym w modę - stylu neogotyckim - opartym na wzorach angielskich. W tym celu zatrudnił Piotra Bosio, a później włoskiego architekta Henryka Marconiego. Między 1820 a 1823 rokiem powstało tutaj wspaniałe założenie pałacowe, odzwierciedlające przysłowie - "Wart Pac pałaca, a pałac Paca"
Obiekt w Dowspudzie był jedynym czystym neogotykiem angielskim w Polsce. Inne realizacje - jak Wilanów, Radziejowice i Łańcut - mogące z Dowspudą konkurować - były tylko przeróbkami. Na podstawie pozostałości i zachowanych opisów można ustalić jak pałac wyglądał. Był usytuowany na planie litery T. Miał też kształt litery T, z główną elewacją od strony południowej. Część centralną stanowił czterokondygnacyjny korpus główny, na planie prostokata z sześcioma wieżyczkami, połączony galeriami z ośmiobocznymi basztami. Oczywiście odpowiadało temu bardzo bogate wyposażenie wnętrz w dzieła sztuki, polichromie, freski oraz rzeźby. Arkady idą piętrami jedna nad drugą - smukłe i wysokie o drobnym rysunku i delikatnym słupie - jak plaster wosku. Gzymsy budowli są gęsto ornamentowane.
NEOGOTYK ANGIELSKI - styl architektoniczny charakteruzujący się tym, iż wewnątrz i na zewnątrz budowli nie ma prawie centymetra gładkiej płaszczyzny. Ozdoby są w zasadzie linią, i to głównie pionową. Okna, ściany, wieże pokryte są gęstym laskowaniem, które pnie się w górę na kształt żerdek i woskowych przegródek. Ten sposób ozdoby powoduje wrażenie wyrysowania budowli cienkim, zaostrzonym ołówkiem. Wieże i wieżyczki uzupełniają angielski gotycki detal.
Po upadku powstania listopadowego, którego Michał Pac był pierwszym wodzem naczelnym, rząd carski skonfliskował jego dobra i przekazał je swym zasłużonym dygnitarzom. Pac musiał uciec za granicę. Legendy mówią, iż wydostał się z okrążonej Dowspudy przez tajne, mające 3-kilometry długości przejście podziemne. Na emigracji nadal wspierał działalność polskich towarzystw naukowych i kulturalnych. Zmarł w Turcji w 1835 roku.Natomiast pałac, pozbawiony opieki ulegał stopniowej destrukcji. Najpierw był we władaniu rosyjskiego generała Sulimy, który zasłużył się w tłumieniu powstania. Następnie dzierżawił go Polak - Horaczko. Kolejnym właścicielem był Sergiusz Karcew, który w 1887 roku, gdy pojawiła się okazja sprzedaży cegły na budowę koszar suwalskich - dokonał rozbiórki pałacu. Przerwał ją jednak po protestach społeczności polskiej - lecz z budynku pozostało niewiele.
pałac współcześnie
Informacje zaczerpnięto z :
- S.Maciejewski "Po ziemi Suwalskiej"
- S.Maciejewski "Szlakami Północnej Suwalszczyzny"
- I.W. Baturowie "Po ziemi Augustowskiej"
- W.Batura "Szlakami Południowej Suwalszczyzny"
- J.Bacewicz "Podstawy wiedzy regionalnej ziemia suwalska"